Bestaat toeval? Ja en nee. Ja – voor zover wij het opmerken en het herkennen als toeval. De essentie van het toeval is dat het door ons wordt opgemerkt. Op zichzelf, zonder ons, bestaat het niet. Onlangs maakte ik het heel mooi mee.

Een tijdje geleden raakte ik betrokken bij de aanvraag van een telecom-bedrijf om zendmasten te mogen plaatsen. Dat ging uiteraard gepaard met enige rumpus [= beroering, opwinding, ruzie. Red.]. Dat is begrijpelijk, want volgens velen werken die zendmasten schadelijk op de gezondheid. Ik ben daar skeptisch over, maar ik heb geleerd altijd rekening te houden met opvattingen van anderen. Toen gebeurde iets vreemds. In het overleg erover gebruikte iemand het woord ‘antenne’. Toen begreep ik het even niet. Een antenne is toch alleen bedoeld om signalen op te vangen, en niet om ze uit te zenden, en van de ontvangst van signalen kun je toch niet ziek worden?

Zo dacht ik. Ik bleek het fout te te hebben Een antenne kan dienen voor ontvangst van signalen en om ze uit te zenden. ‘Een antenne is een speciale omvormer die een radiofrequent (RF) veld omzet in een wisselstroom of omgekeerd,’ heb ik intussen van Wikipedia geleerd. ‘Er zijn twee basistypes: de ontvangstantenne die RF energie ontvangt en omzet in een wisselstroom (AC) om die af te geven aan een elektronisch toestel, en de zendantenne die gevoed wordt met een wisselstroom en deze omzet in een RF veld.’

Ik heb verzachtende omstandigheden voor mijn voormalige onwetendheid, meen ik. Voor zover ik het gangbare spraakgebruik ken, wordt het woord antenne eigenlijk alleen gebruikt als ontvangstapparaat. Overdrachtelijk spreken we over ‘een antenne hebben’ voor wat om ons heen gebeurt of voor wat iemand denkt of wil. Dat gaat alleen over ontvangst, toch?

Verder zoekwerk leerde me dat het woord antenna in het Latijn staat voor een aan de mast van klassieke dwarsgetuigde zeilschepen bevestigde, horizontaal draaibare boom waar onder een zeil gezet kan worden oftewel in het Nederlands een ‘ra’. Vanuit die meer op passief ontvangen dan op actief handelen gerichte betekenis, is antenna later in het wetenschappelijk Latijn van de zoölogie ‘voelspriet’ gaan betekenen. En ook voelen gaat alleen over ontvangst, toch?

En dan nu het toeval. In de tijd dat ik dat allemaal leerde, logeerde onze kleindochter Andrea een paar dagen bij ons. Oma was veel met haar in de tuin, en daar vonden zij samen veel slakken. Dat bleek een mooi beestje te zijn om mee te spelen, en Andrea had veel aardigheid in het volgen van de bewegingen van slakken. De afbeelding bij dit stukje, een van de vele foto’s die de Ster-fotograaf gemaakt heeft, brengt dit aardig in beeld.

antenna Verbrugh

Wat een stilstaande foto niet in beeld kan brengen is dat ook de antenna in de betekenis van voelspriet bij de slak een ontvangsten een ‘zend’-functie heeft. Andrea en ik zaten aan een tafel waarop zo’n slak in zijn kenmerkend bedaagde tempo rondkroop. Af en toe stak hij een voelspriet uit, en soms tikte Andrea dan heel fijntjes aan die voelsprieten ja hoor: in een fractie van een seconde was de voelspriet in het lijfje van de slak, en in iets meer fracties van een seconde was de slak in zijn huisje.

Het is een oerfenomeen in alle levende organismen. Waarnemen en bewegen, voelen en actief reageren op wat je voelt, hangen onmiddellijk samen. Vaak zijn ze eigenlijk één proces. Neurofysioloog Eric Kandel (1929) kreeg in 2000 de Nobelprijs voor geneeskunde voor onderzoek naar dit fenomeen.

Hugo Verbrugh