LEESWAARSCHUWING Dit is best een moeilijk stukje. Ik veroorloof me de aanbeveling: lees het minstens twee maal, bij voorkeur met minstens één nacht ertussen.
Vorige week vrijdag/zaterdag vond in de Verenigde Staten een gebeurtenis plaats waarvan volgens mij ik de enige ben die precies en volledig doorziet, wat die in de komende maanden en jaren voor impact die zal hebben. Voor CNN vond het eerste debat plaats tussen presidentskandidaten Biden en Trump. Het krachtigste oordeel hierover vond ik in New York Times. In mijn eigen vrije vertaling: ‘In een debat met Trump staat op voorhand absoluut vast dat Trump zal eindigen als absolute winnaar’. Zo’n oordeel vraagt om een toelichting.
Mijn toelichting begint bij de Nederlandse wiskundige en historicus Eduard Jan Dijksterhuis. In 1950 publiceerde die het boek ‘De mechanisering van het wereldbeeld’. Wikipedia geeft een goede karakteristiek ervan. ‘Het boek is een uiteenzetting over de geschiedenis van de exacte wetenschappen vanaf de oudheid tot aan het ontstaan van de klassieke mechanica van Newton … . Het is tot standaardwerk van de wetenschapshistorie en klassieker op het gebied van de Nederlandse geschiedschrijving geworden. Het boek zelf is geïnspireerd op het werk van Anneliese Maier [Ik vul aan: zij is een van de mede- grondleggers van de ontwikkeling van het wetenschappelijk feit door Ludwik Fleck in 1935 en Thomas Kuhn in 1972: ‘Anneliese Maier, Die Vorläufer Galileis im 14. Jahrhundert (“Studien zur Naturphilosophie der Spätscholastik”; Rome, 1949)].
Dijksterhuis was wiskundige, en dat blijkt in zijn boek door een zekere nadruk op wiskunde, astronomie en natuurkunde. Er kan echter met recht worden betoogd dat in de ontwikkeling van die vakken het duidelijkst de “mechanisering” in de titel tot uitdrukking komt. Er vindt een geleidelijke “ontmystificering” plaats waarbij de dingen steeds minder “bezield” zijn en waarbij hun relaties en gedragingen steeds rationeler verklaard worden. Dijksterhuis toont hoe grote geesten als Galilei en Kepler nog met het verleden worstelden en zich nog niet helemaal aan dat magische verleden konden onttrekken. Voor een moderne (bèta-geschoolde) lezer is dat vaak moeilijk te begrijpen maar wel zeer interessant, en het werpt een nieuw licht op dingen die voor ons zo evident lijken.’
Amerikaanse Hooggerechtshof |Afbeelding Pixabay
Essentieel is nu dat Wikipedia alleen tussen de regels door een beetje aangeeft, wat ik met dit stukje wil. Eeuwenlang hebben onderzoekers de beweging van de zon, maan en planeten vergeleken met het uurwerk. Die vergelijkingen waren tot in de moderne tijd altijd alleen ‘poëtisch’, metaforisch bedoeld. Door toedoen van de geniale astronoom Johannes Kepler (1571-1630) veranderde dat tussen 1596 en 1516, tussen de eerste resp. tweede uitgave van Keplers hoofdwerk, het Mysterium Cosmographicum. Van zelf verzonnen subjectieve filosofisch-literaire beeldspraak werd het objectief-zakelijke concrete beschrijving van hoe zogenoemde ‘natuurwetten’ feitelijk bepalen hoe de hemellichamen op elkaar werken.
Ander voorbeeld ter illustratie van wat ik bedoel. De Universiteit Utrecht werd opgericht in 1636 en de universiteit koos de zinspreuk Sol Iustitiae Illustra Nos (Zon der gerechtigheid verlicht ons) als motto en een gestileerd plaatje van de zon (Sol) als symbool. De spreuk is terug te vinden op de zonnebol op het Domplein en in één van de gebeeldhouwde reliëfs op de gevel. Dit was allicht altijd 100% bedoeld als beeldspraak, als een soort aanroep: ‘Oh Hoog verheven Zonnewezen, verlicht ons en verschaf ons helder zicht op ons eigen denken in de rechtspraak’ – zoiets.
Ik geef nog een ander voorbeeld van dit soort tweeheid, nu van aanzienlijk dichterbij: bij Geert Wilders. Als leider van de éénmanspartij PVV schrijft hij ‘zijn’ ministers precies voor wat die moeten denken, beredeneren en zeggen. Als lid van de door hem zelf als ‘nepparlement’ gediskwalificeerde Tweede Kamer kan en mag hij ongebreideld disfunctioneel staan schreeuwen.
En dus het sterkste voorbeeld. In de jaren vanaf 1980 organiseerde Guido Knopp voor het ZDF programma’s over Hitlers medewerkers. Een van die uitzendingen herinner ik me heel sterk. Twee hoogbejaarden mannen halen samen herinneringen op. Eén zo’n herinnering is hoe ze zelfs tot nog ná 1945 er ‘heilig’ van overtuigd waren hoe, als ze in de oorlog ooit op een slagveld in een schijnbaar hopeloze situatie zouden komen te verkeren, Hitler zelf van boven af op hen zou neerdalen om hen te bevrijden.
Trump is, aldus de stelling die ik hier ter discussie aanbied, een enerzijds sterk afgezwakt, anderzijds daadwerkelijk effectief seculier zelfde soort pseudo-‘heilige’. Hij ‘draait’ bijna letterlijk virtueel ‘aan de knopjes’ die de werkelijkheid waarin hij leeft, besturen en regelen, waardoor die werkelijkheid naar zijn hand verder automatisch verandert.
Conclusie: put it in your pipe and smoke it.
P.S., toegevoegd maandag 1 juli 21.00 uur: zojuist krijg ik het volgende bericht uit de New York Times: ‘Supreme Court Says Donald Trump Is Partly Shielded From Prosecution. The decision may effectively delay the trial of the case against the former president on charges of plotting to subvert the 2020 election’. Het past naadloos in wat ik in dit stukje voorspelde, waarvan acte.
Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
recent commentaar