In de Volkskrant van 24 oktober stond een artikel over de BijnaDoodErvaring met onder andere een passage over het werk van de neurowetenschapper Jacob Jolij. Een paar weken geleden presenteerde hij zijn boek ‘Wat is bewustzijn nou eigenlijk?’
Op een site die ik nu niet meer terug kon vinden schreef Erik Hoogcarspel op 7 september 2020 een lovende recensie met als aanhef: ‘Wat is tijd? Als niemand het mij vraagt weet ik het wel, maar als ik het dan moet uitleggen, weet ik het niet meer. Deze verzuchting is van kerkvader en filosoof Augustinus, maar hij geldt evenzo voor de titel van het boek van psycholoog Jacob Jolij. Wij weten allemaal wel wat bewustzijn is, als we dit niet zouden weten zouden we deze boekbespreking niet kunnen lezen en zeker ook het boek zelf niet. We weten wat bewustzijn is omdat we dit ervaren, maar het valt niet mee om het uit te leggen. Jolij heeft niettemin een serie heldhaftige pogingen ondernomen en de resultaten daarvan in een boek samengevat. … ‘
Allerlei toevalligheden hebben gemaakt dat hier enkele ingrediënten samenkomen voor een aardig verhaal. Dat begint ergens rond 2013, 2014. Joke, mijn levensgezellin, die al vele jaren intensief bezig is met sprookjes, werkt aan een boekje over ‘De waternimf in de vijver’ van Grimm (nr. 181, ‘Die Nixe im Teich’).
In de toelichting bij het sprookje schreef Joke: ‘Dit sprookje begint te vertellen over een molenaar en zijn vrouw. Maar eigenlijk vertellen sprookjes in beelden over onze innerlijke wereld, over de wereld van de ziel en de geest. En wat vertelt het beeld van de molenaar dan over ons zelf? Ieder mens heeft een geheimzinnige molen in zich. “Het maalt maar door in mijn hoofd”, en “Hij heeft een klap van een molenwiek gehad”, dat wil zeggen hij is niet goed bij zijn hoofd.’
Dan citeert Joke uit Faust van Goethe de duivel Mefisto die, verkleed als Faust, de draak steekt met de universiteit en de wetenschap, en aan een student allerlei gewiekste slimmigheidjes vertelt. Hij brengt de student helemaal in de war: en dan verzucht die “Ik voel me door dit alles zó dom worden alsof er een molenrad in mijn hoofd ronddraait”. In het Duits: “Mir wird von alledem so dumm, als ging’ mir ein Mühlrad im Kopf herum”. ‘De molen is een beeld voor die werkzaamheid in ons, die in staat is de ervaringen van het leven, vreugde en verdriet, zo te verwerken, dat er wijsheid in ons kan ontstaan.’
Foto: Zdeno Kittler via Pixabay
En dan geeft Joke verdere toelichting: ‘Dit is een sprookje uit Duitsland. Vind je in Nederland veel windmolens, in Duitsland zijn veel watermolens. In de door de mens aangelegde vijver bij de molen wordt het water uit een beekje of een riviertje opgestuwd. Als er een schuif in de vijver wordt opengezet, stroomt er water naar beneden in de schoepen van de molen en gaat de molen draaien. In dit sprookje is de molen een watermolen.’
Als je wéét wat hier aan de hand is, is het simpel. Maar voordat Joke en ik dit begrepen hadden, hadden we zonder te weten wat we aan het doen waren, totaal langs elkaar heen gepraat. Ik had in mijn verbeelding wieken in de wind zien draaien, Joke had in haar verbeelding een waterwiel zien rondgaan.
De keuze voor het plaatje is me ingegeven door de illustratie bij een stukje in de Twentse editie van het AD: tubantia.nl/achterhoek/wat-is-bewustzijn-achterhoekse-jacob-jolij-zocht-het-uit . Ik citeer uit dit stukje: ‘Wat is bewustzijn? Achterhoekse Jacob Jolij [afkomstig uit Eibergen, werkzaam in Groningen] zocht het uit. Het bewustzijn, wat is dat eigenlijk? Een product van je brein? Of toch niet?’
Zie je het voor je? Tijd, neurowetenschap, Augustinus, bewustzijn, water, wind, misverstanden, verhalen, twee soorten molens … . – en als klap op de vuurpijl ook weer de duivel. Ik citeer uit een filosofieboek ‘de uitspraak van een lid van een nog nomadisch levend volk dat de klok een molen [bedoeld is vrijwel zeker een water-molen] van de duivel is, die ons door haar alsmaar sterker wordende dominantie berooft van de leef-wereldmatig gekwalificeerde tijd’.
Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
Trackbacks/Pingbacks