Vorige week ging het hier vooral over een artikel op de Opiniepagina in de NRC van 21 augustus onder de titel: ‘Ethisch bankieren bestaat niet, of: waarom groot geld slechte ideeën financiert’. De aankeiler was scherp specifiek: ‘Degrowth Banken hebben goede redenen om slechte ideeën te financieren. Neem Triodos Bank, die steunt ‘degrowth’ vooral om de eigen deugdzaamheid te etaleren’. Auteur was Wim Naudé.
Vandaag borduur ik een beetje voort op enkele passages in dat artikel. Vooraf drie opmerkingen die niet met mijn commentaar op de inhoud te maken hebben:
(1) Het woord ‘degrowth’ was mij niet bekend; wellicht kennen sommige Sterlezers het ook niet. Daarom even dit uit Wikipedia: ‘Degrowth … is een politieke en milieubeweging met anti-consumentistische en anti-kapitalistische ideeën. Verder is het een term die wordt gebruikt voor een economische en sociale beweging, alsook voor de kritiek op het paradigma van economische groei. Degrowth, letterlijk te vertalen als ontgroei, wordt beschouwd als een essentiële economische strategie als antwoord op de ‘grenzen aan de groei’-discussie, die al bestaat sinds de jaren zeventig en tachtig.’
(2) Mijn stukje van deze week is iets langer dan meestal. Dat komt doordat het voor mij zelf een oefening in terughouding in de oordeelsvorming was.
(3) Op een korte ingezonden reactie inzake een feitelijke onjuistheid na kreeg ik per kerende post een automatische ontvangstbevestiging; daarna niets meer. In de krant van 23 augustus verschenen twee ingezonden brieven met stevige, goed onderbouwde kritische kanttekeningen over enkele niet onmiddellijk relevante bijzonderheden in inhoud en strekking van het artikel, daarna niets meer.
Ik citeer nog eens de passage in de NRC van 21 augustus waar ik bezwaar tegen aanteken: ‘Degrowth wordt ondersteund door Triodos Bank. Die bank is voortgekomen uit de antroposofische beweging, opgericht door Rudolf Steiner, die zich bezighield met pseudowetenschappelijke en racistische ideeën. De bank heeft het voorrecht de enige Europese bank te zijn die in 2010 de Kwakzalversprijs heeft gekregen. Triodos Bank blijft echter trouw aan haar antroposofische wortels, zoals blijkt uit de financiering van veel Rudolf Steiner Waldorf scholen. Deze scholen zijn beschreven als „inherent racistische sektes”. ‘
‘Herakles doodt de Hydra van Lerna’, gravure van Cornelis Cort, ca. 1565. Bron: Wikimedia Commons.
Dit artikel is als de bekende draak met zeven koppen uit de mythologie. Voor elk onderwerp waar ik kritiek op zou kunnen geven, komen onmiddellijk minstens zeven volgende bijzonderheden die weerlegd moeten worden.
Ik weet voorlopig maar één oplossing voor dit probleem: ik citeer uit twee iets oudere artikelen van bekende en als betrouwbaar te boek staande journalisten waarin, om het voorzichtig te zeggen, andere gezichtspunten worden besproken.
Het eerste is van Michiel Louter en komt uit de Groene Amsterdammer van 20 december 1995:
De Triodos Bank is Neerlands snelst groeiende bank, met spaarders en beleggers die de aarde willen redden. Een interview met anarchistisch- antroposofisch bankdirecteur Peter Blom.
De mensen zijn het zicht verloren op wat er met hun spaarcentjes gebeurt. Veel grootbanken zijn verworden tot casino’s, waarin internationale geldhandelaren een buitengewoon complex en bloedstollend gokspel spelen met futures zoals opties en derivaten. Als zo’n speculant goed gokt, wordt hijzelf puissant rijk, terwijl de spaarders alleen een iets hogere rente ontvangen. En als een optiespeculant een paar stevige miskleunen maakt – zoals bij de Engelse Barings bank – wordt het verlies gewoon afgewenteld op de aandeelhouders. Op gemeenten bijvoorbeeld, die dan opeens hun gezondheidszorg niet meer kunnen financieren. De Triodos Bank verwerpt dit soort optiehandel dan ook als een ziekmakend deel van de economie. Wij geven het geld haar oude functie terug: als ruilmiddel binnen de samenleving.
De Triodos Bank werd in 1980 met behulp van vierhonderd spaarders opgericht in het antroposofische bolwerk Zeist. …
Peter Blom: ‘Wij zijn geen antroposofische bank. Je kunt hooguit zeggen dat we antroposofisch georienteerd zijn. Ongeveer de helft van onze 55 employees is antroposoof en van onze spaarders noemt misschien vijftien procent zich zo. De antroposofie is overigens geen heilsleer, maar meer een uit een mengeling van spirituele ideeën opgebouwde geesteswetenschap die iedereen op zijn eigen wijze beleeft. Het betekent in elk geval dat we ons geinspireerd voelen door Rudolf Steiners visie dat de mens vrij is, dat algemeen welzijn afhankelijk is van ieders altruïsme en dat de natuur ons respect verdient. Deze ideeën tref je gelukkig niet alleen aan in de antroposofie.’
Peter Blom (39) is zelf afkomstig uit het ‘zeer links-radicale, anarchistische studentenmilieu van de jaren zeventig’. Tijdens zijn vervangende dienstplicht werkte hij als vrijwilliger voor Triodos en ontdekte hij dat de anarchistische visie op vrijheid eigenlijk veel ‘asocialer’ was dan de antroposofische.
Blom: ‘Als je in alles zelfvoorzienend wilt zijn, moet je je de hele dag te barsten werken. Tijd voor interactie en geestelijk-culturele ontwikkeling is er dan nauwelijks meer. De antroposofie richt zich behalve naar binnen ook naar buiten en gebruikt al aanwezige politieke en economische kanalen om iedereen in vrijheid te laten leven.’
Blom wendde zich tot Steiners ‘innerlijke schoningsmethoden van de antroposofie’ … en klom binnen Triodos op tot ‘anarchistisch-antroposofische bankdirecteur’, zoals hij zijn functie omschrijft.
Blom: ‘Uit principe verlenen we alleen kredieten aan projecten met een maatschappelijke meerwaarde, zoals de milieuvriendelijke landbouw, werkgelegenheidsprojecten voor migranten en het winnen van schone energie. We hebben geen vast lijstje met criteria, ook – ik noem maar wat – een drukker die principieel geen reclamewerk wil drukken zou bij ons terecht kunnen. Daarnaast stimuleren we lokale economische activiteiten in de derde wereld, waarbij we alleen kijken of deze niet milieubeschadigend zijn.’
En als ze daar van hun winst afgedankte koelkasten vol colablikjes kopen?
‘Dat moeten zij zelf weten. De eerste prioriteit is dat men een stukje brood kan verdienen. Daarna is het tijd voor de moraal. Westerlingen zijn daarbij nog wel de laatsten die iets te mekkeren hebben over het milieu in de derde wereld. Wij zijn nog altijd de grootste milieuverbruikers van allemaal.’
Moeten we daarom ons spaargeld niet gewoon wegschenken?
‘Nee, omdat dit leidt tot onproduktiviteit. Alleen door het geld te lenen geef je een ondernemer het vertrouwen dat ze het ook werkelijk terug kunnen betalen. Dat gevoel dat je je eigen broek moet ophouden werkt stimulerend. Als de zaken toch mislopen, nemen we direct maatregelen. Als je een failliete ondernemer voor zijn falen beloont, bevorder je in feite tot mislukking leidend gedrag. De praktijk wijst uit dat de met geleend Triodos-geld opgezette projecten levensvatbaarder zijn dan de met geschonken geld gestarte Novib-ondernemingen. … … Ik hoop maar dat we een beetje goed door dat magische jaar 2000 komen. We staan dan aan de vooravond van een hele nieuwe eeuw, en als er nog geen apocalyps geweest is, kunnen we misschien eindelijk weer aan de slag.’
Het andere artikel komt uit … raad eens …! Uit onze eigen NRC. Ja, echt! Het is van Arjen Schreuder en stond in de krant van 14 maart 1996: Hier dus geen copyright problemen ik cut-and paste oftewel pletter met een paar knopjes het hele ding hieronder neer:
De titel was ‘Hulp Vrije Scholen Zuid-Afrika bepleit’, de chapeau: ‘ Een delegatie trekt door Nederland om fondsen te werven voor het Vrije-Schoolonderwijs in Zuid-Afrika, juist in de week dat vice-voorzitter C. Wiechert van de Antroposofische Vereniging is afgetreden na zijn steun aan vermeende racistische uitlatingen van Rudolf Steiner, de grondlegger van de antroposofie.
Gisteren was Den Haag aan de beurt. Een zwarte en twee blanke docenten aan de beide lerarenopleidingen in Johannesburg en Kaapstad kwamen op de Hogeschool voor Opvoedkunst op antroposofische grondslag vertellen over hun manier van werken. Er zijn in Zuid-Afrika twintig Vrije Scholen. Er bestaat een grote honger naar meer, maar het geld ontbreekt. “Het is leuk om Vrije Scholen op te richten, maar het is veel moeilijker om ermee door te gaan”, zegt Claartje Wijnbergh, een Nederlandse antroposofe die acht jaar geleden de eerste Vrije School opzette in Alexandra, een zwart woonoord bij Johannesburg.
De omstandigheden zijn slecht. De kinderen zitten dikwijls op de grond en zelfs tafels ontbreken. Veel ouders van zwarte kinderen kunnen het geld voor een leerkracht aan de Vrije School niet opbrengen. De oprichting van een Vrije School is een particulier initiatief, de Zuidafrikaanse regering betaalt er vooralsnog niet aan mee. “De regering vindt onze beweging elitair omdat er relatief veel blanke kinderen bij ons op school zitten. We hopen dat straks de regering de salarissen van de docenten gaat betalen, zodat we echt multiraciale scholen kunnen worden”, zegt Watya Daitz. Zij doceert spreekvaardigheid, drama en Engels aan de lerarenopleiding in Kaapstad.
De Vrije Scholen in Zuid-Afrika leggen net als de scholen van de beweging elders ter wereld de nadruk op creativiteit, handvaardigheid en spiritualiteit. Daaraan, zo stelt een folder van het internationaal hulpfonds voor de Vrije Scholen in Driebergen, bestaat veel behoefte bij de kinderen in Zuid-Afrika, die vanaf hun geboorte aan geweld, etnische tegenstellingen en spanningen blootstaan.
Een zwarte docent in Zuid-Afrika, de project- en studentenbegeleider Jabulani Banda van de opleiding in Alexandra, hield de toehoorders gisteren voor dat na driehonderd jaar onderdrukking de vrijheid voor de zwarte bevolking niet alleen van buitenaf kan komen, van politieke platforms en leuzen op muren, maar dat het besef van vrijheid in de hoofden gestalte moet krijgen, dat de vrijheid van binnenuit moet groeien. Aan dat besef, zei Banda, aan de overtuiging van zwarten dat ze trots mogen zijn zo geboren te zijn in plaats van zich daarover te moeten beklagen, leveren de Vrije Scholen in Zuid-Afrika een grote bijdrage.
De in Soweto opgegroeide Banda vertelde ook dat hij in 1979 zijn land moest verlaten, met achterlating van zijn éénjarige dochter. Toen hij na de vrijlating van de huidige president Mandela naar Zuid-Afrika terugkeerde, verliep de relatie met zijn dochter eerst moeizaam. “Ik probeerde een vader voor haar te zijn, onze zielen zochten elkaar. Ik heb haar toen naar een Vrije School gestuurd. En al na een week was ze volkomen veranderd. Alle angst was weg. Ze sprak met me alsof we elkaar al die jaren hadden gekend.”
wordt vervolgd.
Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
Hoezo geen copyrightproblemen met NRC?