Mijn twee vorige stukjes gingen over wetenschap, universiteit en onderwijs. Ik had geschreven over de zogeheten scientific community, de familie die alle wetenschapsmensen wereldwijd samen vormen. Die had ik betiteld als de machtigste organisatie die de wereld ooit gekend heeft, en om twee redenen ga ik daar nu op door.

De eerste reden is dat de universiteit en studeren en de crisis die daar blijkt te heersen intussen een actueel onderwerp in de krant is geworden. ‘Studeren is heerlijk. Maar heeft studeren nog zin? Universiteiten zwijgen erover, en scholieren zijn te jong om hun baankansen zelf uit te vogelen’, haal ik uit NRC Handelsblad van 25 januari. Er is een serieus debat gaande over hoe van alles en nog wat aan de universiteit anders, beter moet, maar er is geen enkel uitzicht dat al die woorden tot enige effectieve daad zullen leiden.

Intussen heb ik vanuit een onverwachte hoek geleerd hoe dat komt. Niks machtige gemeenschap; de echte macht ligt gewoon bij het grote geld. Dat is de tweede reden om over dit onderwerp door te schrijven. Er is nog iets heel anders gaande dat te maken heeft met onderwijs en universiteit. De trigger, de directe aanleiding waardoor dit heel andere in mijn benul kwam, staat samengevat in het plaatje bij dit stukje. Het is de omslag van een recent verschenen gruwelboek. Ik ga het ultrakort samenvatten, en zal daarbij de stijlfiguur van de overdrijving hanteren – doelbewust en zonder enige schuldgevoelens of scrupules. Integendeel, ik voel haast enige wellust bij het onmiskenbare feit dat ik, niet gehinderd door vakkennis, mij als onschuldige nevenstaander mag vermeien in de bloemrijke verwoording van mijn wanhoop en woede over wat in dit boek beschreven wordt.

Eind vorige eeuw bedacht Thomas Peterffy (geb. 1944, een Amerikaan van Hongaarse afkomst) een nieuwe manier om superrijk te worden. Hij volgde uiterst nauwkeurig de beurskoersen en vertaalde de informatie in wiskundige algoritmen waarmee hij meende te kunnen voorspellen hoe hij maximale winst kon behalen uit aankoop en verkoop van aandelen. Daarin bleek hij zó supergeniaal dat hij binnen enkele jaren een van de toptien rijkste mensen van de wereld werd. Zodoende veranderde hij eerst Wall Street, daarna de hele financiële wereld en vervolgens het hele leven in zodanige mate en op zodanige wijze dat nu ons hele bestaan wereldwijd bepaald wordt door algoritmen.

Algoritmen – het toverwoord van de toekomst. Dat zijn wiskundige formules waarin instructies staan zoals ‘doe nu dit…, en als daar dan dat uitkomt, doe dan zo…, en als daar weer een nieuw dit uitkomt, doe dan, etc., etc…’. Algoritmen zijn zo oud als de mensheid, maar Peterffy deed er iets nieuws mee. Hij ging die instructies formuleren volgens wetten en regels van de statistiek die deels super-nieuw, deels alleen voor supergenieën begrijpelijk en hanteerbaar zijn, waardoor ze, en dat is het echt nieuwe, overwegend geheim zijn, en hij stopte ze in computers waardoor ze met de snelheid van het licht operationeel werden.

automate this

Aanvankelijk merkte niemand wat hij precies deed en leek hij gewoon rijk te worden zoals andere beurshandelaren met gouden vingers. Maar gaandeweg lekte het toch uit en toen brak de pleuris uit. Zoals tegenwoordig alles overal een wedloop is om de of het eerste, beste, hoogste, nieuwste of een ander soort superlatiefste te worden of te krijgen of anderszins te bereiken, zo lukte het Petenffy en enkele anderen om in onvoorstelbaar korte tijd onvoorstelbaar rijk te worden en, vooralsnog, te blijven. Doorslaggevend hierbij is de ultrakorte tijd waarin alles zich door de combinatie van computers en algoritmen kan afspelen. Tien jaar geleden hield de gemiddelde aandeelhouder een aandeel gemiddeld ongeveer vier jaar vast. Tegenwoordig is dat veel korter. Hoeveel korter verklap ik in mijn volgende stukje. Dan komen ook onderwijs en studie terug in het verhaal. Want algoritmen bepalen nu, zonder dat we het weten, ons hele leven. Dixit Chr. Steiner.

Hugo Verbrugh