Vorige week begon ik in De Ster aan iets dat een hele serie zou kunnen worden … – over verkenningen langs de grens van de wetenschap, met name de medische wetenschap en in iets ruimere zin de hele geneeskunde. Daar moet veel verbeteren, was de strekking die tussen de regels dóór klonk. Een mooi toeval heeft intussen gemaakt dat dit onderwerp de afgelopen week veel aandacht kreeg in de media. Dat kwam vanwege een krachtig artikel hierover in het gezaghebbende medische tijdschrift Nature – om precies te zijn Nature Human Behaviour 1, Article number: 0021 (2017); doi:10.1038/s41562-016-0021.

NRC Handelsblad publiceerde al een dag of wat later een vertaling van de voornaamste punten in het manifest:

Manifest Gezondere wetenschap

Voorgestelde maatregelen om de wetenschap gezonder te maken:
– van tevoren vastleggen van onderzoeksopzet, eventueel al met verwachte primaire uitkomsten en methoden om gegevens te analyseren
– meer training van studenten en onderzoekers in statistiek en methoden
– controle van onderzoeksopzet en geplande analysemethoden door onafhankelijke commissies
– meer beloning voor samenwerking en het delen van data
– betere en gedetailleerdere vastlegging van gebruikte onderzoeksmethoden, verkregen gegevens en uitgevoerde analyses
– het publicatiemodel moet weg van het abonnementsmodel en naar open access: voor iedereen toegankelijk
– opzetten van pre-printservers waar eerste versies van manuscripten voor hun officiële publicatie kunnen worden geplaatst, voor een snelle eerste controle door vakgenoten
– controle van gepubliceerde artikelen, zogenaamde post publication review, op voor iedereen bereikbare internetplatforms

Vrijdag jl. ging onder de titel ‘Zelfhulp voor verziekte wetenschap’ het hele hoofdartikel van NRC Handelsblad erover. Ik citeer:

‘Al te lang staat de geloofwaardigheid van de wetenschap onder druk. Niet alleen omdat deze soms bijna routineus wordt weggezet als “ook maar een mening” zodra de uitkomst niet in een bepaald straatje past. Maar ook omdat de wetenschap dat zelf in de hand werkt. Onderzoek blijkt ondeugdelijk, vooringenomen, of beïnvloed door betrokken partijen. Er is sprake van fabuleren, van plagiaat en het zogeheten zelfplagiaat. Spectaculaire schandalen besmeurden het aanzien van het wetenschappelijk bedrijf en ondermijnden een pijler onder de menselijke kennis en het menselijk welzijn.

Deze ietwat ‘gefotoshopte’ afbeelding van de Akademie van Plato omstreeks 400 v.C., geschilderd door Rafael (1483-1520), worde een ideaalbeeld van het wetenschappelijk onderwijs.

Het wetenschappelijk bedrijf is ongezond en een oorzaak ligt voor een groot deel bij de financiering. Die moet geworven en vervolgens gecontroleerd kunnen worden en dat geschiedt nu in grote mate door simpelweg te tellen. De maatstaf is hoe vaak iemand artikelen publiceert in erkende wetenschappelijke tijdschriften en hoe vaak iemand wordt geciteerd. Publish or perish heet dat swingend, publiceer of sterf. Het lijkt een glashelder systeem. Maar het tast de wetenschap aan.

Want wetenschappers weten wat hun te doen staat. Een onderzoek wordt gepubliceerd in meerdere afzonderlijke deelonderzoekjes. Er wordt nog al eens ondertekend met zoveel mogelijk namen. En als jij mij citeert, citeer ik jou – want alle flintertjes tellen mee. De basis van de wetenschap, een strenge peer review, levert weinig op, dus die geschiedt haastig of niet. Daardoor worden artikelen ten onrechte afgedrukt en is de kwaliteit van erkende tijdschriften niet gewaarborgd. Daarbij mikken sponsors en subsidiecommissies bij voorkeur op positieve resultaten en publiceren wetenschappelijke tijdschriften graag succesverhalen.

Maar onderzoek is een taai proces. De grote ontdekkingen bestonden zelden zonder het weinig sensationele onderzoek dat eraan voorafging. En ook mislukt onderzoek kan waardevol zijn, onmisbaar voor voortschrijdend inzicht, geschikt voor publicatie, aanleiding voor onderzoeksbudget.

… Het manifest vraagt om herwaardering van ambachtelijke vaardigheden en methoden. En aan de basis van dit alles hamert het manifest op transparantie, voor alle partijen.

Dat zijn wijze eisen, maar ze vragen veel. … : ze vragen om een complete omwenteling van denken en doen in het wetenschappelijk bedrijf. Het is niettemin te hopen dat er serieus naar wordt gekeken. De wetenschap bewandelt per definitie een weg van vallen en opstaan. Nooit is het doel bereikt. Iedere ontdekking verdient een volgende poging. Alleen zo komen we verder.’

Een heel ander mooi toeval is dat ik net dezer dagen betrokken ben geraakt bij een wetenschapsfilosofisch project over de vrije wil. Wordt vervolgd!

Hugo Verbrugh

Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
[wysija_form id=”1″]