Herdenkingsconcert: 13 mei 2017 in Pro Rege, Oudedijk 113 te Rotterdam
Muziek: Leo Smit en Olivier Messiaen
DoelenEnsemble: Maarten van Veen – piano, Lars Wouters van den Oudenweijer – klarinet, Marijke Schaap – altviool, Jellantsje de Vries – viool, Andrea Gomez Oncina – cello

In de herdenkingsmaand mei vond een bijzonder concert plaats in Pro Rege met muziek die sterk verbonden is met de Tweede Wereldoorlog. Het concert werd georganiseerd door de Stichting Muzikc en uitgevoerd door het DoelenEnsemble, bestaande uit Maarten van Veen – piano, Lars Wouters van den Oudenweijer – klarinet, Marijke Schaap – altviool, Jellantsje de Vries – viool en Andrea Gomez Oncina – cello.

Voor de pauze speelde het DoelenEnsemble twee werken van Leo Smit (1900-1943) en na de pauze een compositie van Olivier Messiaen (1908-1992).

Leo Smit
Maarten van Veen voerde op de piano een Suite uit die Leo Smit schreef in 1926. Dit stuk diende in die tijd als bekrachtiging voor een openluchtspel over de onafhankelijkheidsoorlog van de Nederlanders tegen de Spanjaarden in de 16e eeuw. Dat was goed te horen. Met pianistisch geweld bracht Maarten van Veen in het eerste en het derde deel de aanvallen van de legers tot leven. Het tussenstuk daarentegen was dromerig alsof beide legers even sliepen.

Na de Suite werd het Trio voor klarinet, altviool en piano uit 1938 uitgevoerd. Het stuk kent veel tempowisselingen en is afwisselend klagend, treurend, nerveus en onrustig. Tot slot slaat dat om tot een daadkrachtige nerveuze energie. Het is verleidelijk, maar misschien ook anachronistisch, om dit werk te zien in het licht van de dreigende Tweede Wereldoorlog. Leo Smit was een Joods-Nederlandse componist die in zijn tijd, het Interbellum, geen onbekende was. Zijn werken werden al tijdens zijn leven uitgevoerd in het Amsterdamse Concertgebouw. Vanwege zijn Joodse afkomst werden zijn composities door de nazi’s entartet verklaard en dus verboden. Wel kreeg zijn werk in de oorlog nog een podium in de Hollandsche Schouwburg, die als Joodsche Schouwburg was voorbehouden aan een Joods publiek. Smit en zijn vrouw Lientje werden gedeporteerd en in april 1943 in Sobibor vermoord.

Olivier Messiaen
Het werk Quatuor pour la Fin du Temps voor piano, viool, cello en klarinet van Olivier Messiaen gaat over het eind der tijden of beter gezegd over het begrip ‘tijd’. Dat voelde tijdens de uitvoering van het DoelenEnsemble ook zo. Het bracht je soms buiten de tijd alsof je in een deinend bootje voer naar een niet te bevatten tijd. Het bijzondere van dit werk is dat Messiaen dit componeerde nadat hij door de nazi’s krijgsgevangen was genomen. De première was in het krijgsgevangenkamp (1941) in het Poolse Görlitz.

Beide componisten en composities hebben dus een link met de Tweede Wereldoorlog en het is te hopen dat een herdenkingsconcert als dit jaarlijks plaats zal vinden.

Koos Duivesteijn-Ockeloen

mei 2017