Als alles volgens plan gaat, wordt deze tekst op dinsdag 17 september in de loop van de ochtend op De Ster Online gezet. Dan zal het (ik schrijf dit zaterdag de 14e) bijna op de minuut 75 jaar geleden zijn dat ik mijn eerste herinnering kreeg die sindsdien onuitwisbaar in mijn geheugen gegrift is. De Slag om Arnhem, iconisch leidmotief van Operatie Market Garden, begon. (‘De operatie begon … om 11.30 uur met een inleidend bombardement dat bedoeld was om Duitse kazernes in … Arnhem te treffen’, haal ik van Wikipedia). Wij (= mijn ouders en ik) woonden in die stad (in een buitenwijk, op een kilometer of zo van de plaatsen waar gevochten zou gaan worden), en onze buurman kwam de tuin in hollen en riep: ‘We zijn bevrijd!’ In de volgende uren, dagen, weken, maanden, bijna een jaar, bleek hij zich vergist te hebben (zoals het zo vaak gaat met berichten in oorlogstijd). Het verhaal over deze episode uit WWII op zichzelf laat ik nu even voor wat het is; wat ik vandaag speciaal kwijt wil, staat in het bijschrift bij het plaatje.
(BIJSCHRIFT BIJ PLAATJE)
Beelden ‘spreken’ een andere taal dan woorden. Aan weinig beelden beleef ik dat zó sterk als aan dit beeld op de omslag van de Nederlandse editie van dit boek.
Aan die beleving is een opmerkelijk verhaal verbonden. Wij woonden destijds in Arnhem-Noord, praktisch al op de Veluwe. Arnhem-Zuid, nu het florerende stadsdeel Malburgen, was een obscure probleemwijk avant la lettre waar nooit iemand kwam.
Na de oorlog bleef dat vele tientallen jaren nog zo (ergens tussen 1945 en 1950 is de zgn. Bailey-brug die de geallieerden na de daadwerkelijke bevrijding van de stad op 14 april 1945 hadden gebouwd, vervangen door de brug die er nu is). In elk geval herinner ik mij niet dat ik in de tijd dat ik in Arnhem woonde, tot 1955, (1) ooit in Arnhem-Zuid ben geweest, en (2) die brug zoals die er nu nog steeds ligt, toen ooit echt gezien heb. Feitelijk kwam ik live voor het eerst op die brug op 27 oktober 2018, zittend in de trolleybus naar Malburgen – maar zodra die brug in zicht kwam, herkende ik hem.
Het was een authentieke flashbulb memory (= ‘flitsherinnering’: een zeer levendige herinnering aan de omstandigheden waaronder iemand voor het eerst kennisneemt van een schokkende publieke gebeurtenis. Het zijn de herinneringen die opgeroepen worden met vragen en gedachten als: ‘waar was jij toen je hoorde dat …, je vernam dat’ (de Slag om Arnhem leek te zijn uitgebroken) of ‘ toen je hoorde dat’ (you name it). Dit soort herinneringen zijn bovengemiddeld gedetailleerd, helder, levendig en bestendig. [Wikipedia]). Een herinnering aan iets dat ik nooit echt gezien had … – wat moet dat? Het klinkt bijna quasi-mystiek, maar de uitleg is zegenrijk seculier-concreet: ik heb de laatste 50 jaar vele documentaires en de beide speelfilms (Theirs is the glory [1946] en A bridge too far [1974]) over de Slag om Arnhem gezien, en zo werkt dat. ‘Als twee mythen op elkaar botsen, ontstaat een zeer reële gebeurtenis’, herinner ik me van een Poolse filosoof wiens naam ik vergeten ben. ‘De verbeelding aan de macht!’, riepen wij in 1968. Eigenlijk geldt hetzelfde voor beelden en voor herinneringen. Ik heb er eerder over geschreven: [desteronline.nl/komkommertijd-3-geneeskunst] en ik citeer ter aanvulling butler Carson in Downton Abbey: ‘The business of life is the acquisition of memories. In the end that’s all there is.’ Vrij vertaald: Uiteindelijk gaat het in het leven alleen om de verwerving van herinneringen. ‘Hoewel de Nederlanders heel wat te vergeven hadden na Operatie Market Garden was hun instinctieve ruimhartigheid ten opzichte van de geallieerde militairen in die tijd, en later ten opzichte van de veteranen, een van de meest ontroerende blijvende resultaten van de Tweede Wereldoorlog’, schrijft Beevor aan het einde van zijn boek (Vijfde druk juni 2018, ISBN 978 90 263 4247 9, © 2018, Nederlandse vertaling Ambo/Anthos uitgevers Amsterdam en Bep Fontijn, Willem van Paassen en Pieter de Smit, oorspronkelijke titel ‘Arnhem. The Battle for the Bridges’, 1944, oorspronkelijke uitgever Penguin Random House UK, omslagontwerp Studio Jan de Boer, omslagillustratie ‘A German photo of Arnhems bridge immediately after the battle’, © Imperial War Museum.
Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
Trackbacks/Pingbacks