Volgende week vindt in de Erasmus Universiteit een belangrijke promotie plaats. Wim Pouw zal dan de verdediging voeren van zijn proefschrift. De titel luidt, in mijn eigen vrije vertaling: ‘Hoe eigen activiteit met je handen kan maken dat je iets, dat een ander je probeert uit te leggen, sneller, effectiever, beter gaat begrijpen’.

Wat ik zelf zo speciaal belangrijk vind aan dit proefschrift, heb ik in mijn vertaling van de titel ‘hineingeheimnisst’ [=  tussen de regels door stiekem aangeduid]. Dit proefschrift verdient veel en bijzondere aandacht omdat het in een oer-traditie inzake menselijke kennis past. In de geschiedenis begon die traditie met Socrates, ongeveer 24 eeuwen geleden.

Maar zoals alle traditie, liggen ook van deze traditie de wortels in de prehistorische voortijd.  Ooit, nog voor het begin der tijden, begon alles doordat de goden hemel en aarde scheidden. Zo staat het in de aanhef van het Oude Testament:  Be reshiet bara Elohim et hashamayim ve’et ha’aretz: ‘In het begin scheidden “de goden” de hemelen en de aarde’ [noteer de vertaling die ik hier geef; in de meeste versies staat die verkeerd]. Sindsdien is de mens ‘ongeneselijk re-ligieus’. De mens heeft de opdracht gekregen hemel en aarde weer te verbinden (re-ligare), de slang in het paradijs heeft aan Eva onthuld dat wij daartoe ‘de vruchten van de boom der kennis’ moeten eten, en dat wij zodoende ‘gelijk de goden zullen worden’ [zie mijn stukje in De Ster van vorige week], en sindsdien zijn alle menselijke culturen overal ter wereld gebaseerd op wat wij anno 2017 in het Westen ‘cognitie’ noemen.

Een essentieel historisch moment in de geschiedenis van deze traditie vond plaats in 399vC. Toen werd in Athene Socrates, de eerste beroemd geworden filosoof, tot de gifbeker veroordeeld. ‘Hij bedierf de jeugd’, luidde de officiële aanklacht. Onder die aanklacht lag de ware reden. Socrates had zijn medeburgers toegesproken en alsmaar vragen gesteld: ‘Weet je eigenlijk wel wat deugd is? Waarom zou je misschien deugdzaam willen worden?’ – zulke open en uitdagende vragen. De machthebbers waren niet gediend van deze eigengereidheid; de ethiek ‘werd geboren’, en tegelijk – inspirerende samenhang! – de ironie.

Want aan één stuk door borend, zuigend, drammend, anderen lastigvallend, profeteerde Socrates dat het enige wat hij zelf weet, is, dat hij zelf helemaal niets weet. Zodoende opent hij actief in de ander de vrijheid om te erkennen dat die ook niets weet, waarna ze samen proberen wel iets te weten te komen. Samen verder komen – dat is wijsheid van alle tijden. De samenhang van weten en handelen, de ‘eenheid van waarnemen en bewegen’ – in nucleo, in de kern, is alles al bij Socrates.

Ter vermijding van misverstanden: zoals het hier staat, met die verwijzing naar de religieus geïnspireerde oer-wijsheid, is het van A tot Z mijn duiding. Wim Pouw is in dit proefschrift de perfecte zakelijk-bescheiden denkende en schrijvende eigentijdse wetenschapsmens. Socrates wordt er niet in genoemd, ‘filosofie’ komt ongeveer een dozijn maal, meestal terloops, erin voor. Maar tussen de regels van de tekst van deze promovendus dóór herkent de alerte lezer levensgroot de actuele discussie over de vraag of niet onze hele wetenschap in ’t geheim politiek geïnspireerd is. Mijn stukjes van de vorige weken in De Ster gingen daarover – lees maar na:  desteronline.nl/wetenschappers-gij-zijt-gelijk-goden

Eén naam uit het proefschrift wil ik nog naar voren halen. Op blz. 282 verwijst Pouw met recht naar Maria Montessori (1870-1952) als voorloper van wat hij betoogt. Daar voeg ik aan toe dat zij met name vermelding verdient als auteur van het boek The Absorbent Mind (1947), een serie lezingen binnen de Theosofische Vereniging, waarvan zij actief lid was, in Adyar en Ahmedabad. Een theosofische oerwijsheid, die naar voren is gebracht door Krishnamurti, luidt: ‘Voed jezelf op en laat je kind met rust’. Die zou vermelding verdienen in een volgende versie van het proefschrift, hoofdstuk 7, dat helemaal over kinderen gaat.

Hugo Verbrugh

Meld u aan voor De Ster nieuwsbrief (U ontvangt een bevestigingsmail)
[wysija_form id=”1″]