We beleven een nieuw moment in de evolutie, concludeerde ik vorige week hier. Er is iets essentieels nieuws gaande in de schepping. Zoals ooit in een ver verleden af en toe een of andere nieuwe diersoort de macht in een deel van de aarde wist te veroveren, zo is nu opnieuw een nieuwe soort oppermachtig geworden in de jungle van de door de mens bewoonde wereld. Een nieuwe variant van de uit horrorstories bekende mens-machine-kruising heeft de macht gegrepen: de trader-computer-multifunctional die met wiskundige algoritmen onvoorstelbaar grote geldbedragen met onvoorstelbaar hoge snelheid door de wereld jaagt en zodoende in logaritmisch tempo alles in de wereld verandert. Tik op Google Hacker News Y combinator in, en u krijgt instant een rondleiding door het krokodillenmoerasachtige landschap van het geautomatiseerd werkende Grote Geld waarin deze nieuwe soort levende wezens leeft en werkt. De klassieke zegswijze uit de ethiek ‘De mens is jegens de andere mens een wolf’, homo homini lupus, onder meer door Erasmus in Europa populair geworden, is achterhaald. Homo homini algoritmus pecuniosus is het wachtwoord van de 21e eeuw: de mens heeft zich geëvolueerd tot een vleesgeworden geld-maak-machine en ziet zijn medemens alleen nog als een middel om via gebruik van algoritmen steeds meer geld naar zichzelf toe te harken. Wie daar niet goed in is, doet niet meer mee.
Zoals elke gebeurtenis op evolutionaire schaal is ook deze verandering niet een geïsoleerd fenomeen. Uit de veelheid andere veranderingen die zich gelijktijdig voordoen en er volgens mij mee te maken hebben, kies ik er één: de automatisering van de euthanasie.
Het idee daarvan heb ik niet zelf bedacht. Het komt uit een column van Maxim Februari in NRC Handelsblad van maandag 27 januari onder de titel ‘Euthanasieborrel’.
In eerste instantie lijkt het sarcastisch bedoeld. Lees de aanhef: ‘Misschien kan in de nabije toekomst een euthanasierobot uitkomst bieden. De dood aan een robot uitbesteden is helemaal niet zo gek, als je bedenkt dat het proces van euthanasie steeds verder wordt geautomatiseerd. Er kleeft aan een robot hooguit één nadeel. Nu Amazon een systeem ontwikkelt dat je een aankoop toestuurt nog voordat je het hebt besteld, kan een robot binnenkort ook besluiten je euthanasie te verlenen nog voordat het idee in je hoofd is opgekomen. Efficiënt – verzekeraars zien vast winst in zo’n aanpak – maar aan de vooruitstrevende kant.’
Tot zover Februari. Het is evident, volgens een van de definities van sarcastisch, ‘op een verbitterde manier spottend’ bedoeld. Maar die indruk van sarcasme verdwijnt bij verder lezen gauw. Februari was geïnspireerd geraakt door het verhaal dat onlangs in de media kwam. Het ging over een afscheidsfeestje dat werd gehouden ter ere van een ambtenaar die aan het eind van zijn loopbaan was geraakt en die zijn leven dus als voltooid beschouwde. Kort daarna zou hij in de Levenseindekliniek worden geëuthanaseerd.
Dat soort ingrepen wordt steeds meer gangbaar, vul ik aan. ‘Het aantal mensen met een psychiatrische aandoening dat geëuthanaseerd wordt, is vorig jaar sterk gestegen’, meldde minister Schippers (Volksgezondheid, VVD) onlangs, en zij noemde die stijging ‘een logische ontwikkeling’.
Maxim Februari oordeelt anders. Hij spreekt van ‘frivolisering’ van de euthanasie en stelt: ‘Nonchalanter gaan doen over levensbeëindiging heeft onvermijdelijk gevolgen voor de samenleving. En voor het collectieve denken over leven en dood. Euthanasie claimen als een recht voor ieder die niet meer in “zinvolle vorm” leeft, miskent dit maatschappelijke probleem deerlijk.’
Dat is niet sarcastisch – integendeel. Althans: het is niet sarcastisch volgens de definities die de woordenboeken nu geven. Maar de taal verandert – en ook in de taal doen zich veranderingen op evolutionaire schaal voor. Daarmee bedoel ik niet het nieuwe woord ‘euthanaseren’ dat mevrouw Schippers gebruikt alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Dat is gewoon een bedenksel van een of andere snelle jongen. Nee, ik zie iets heel anders: ik zie in het perspectief van de evolutie een nieuwe betekenis van het begrip sarcasme ontstaan. Die nieuwe betekenis heeft te maken met empathie en daaromtrent; meer weet ik er nu niet over te zeggen. Volgende week kom ik er op terug.
Het plaatje bij dit stukje is een verbeelding van de zogeheten ‘levensboom’. De keuze voor juist dit plaatje is geïnspireerd door het motief van de coincidentia oppositorum, het samengaan der tegenstellingen. Bij dit gruwelverhaal over de frivolisering van de dood past een tot levensoptimisme aanmoedigende afbeelding. Het is ontleend aan publikatiemateriaal van de Stichting De Levensboom.
recent commentaar