Vorige week kwam een bericht in de media zoals wij nooit eerder vernomen hebben. Een 74-jarige Rotterdamse vrouw bleek tien jaar dood in haar huis gelegen te hebben.

Het bericht was uniek in de combinatie van een top-score in de drie belangrijkste kenmerken van berichten in de media. Ik zal het uitleggen.

(1) Het bericht had unieke human interest. Wat gebeurd is, is onvoorstelbaar, maar het ging over een mens zoals u en ik, levend in omstandigheden waarin, even afziende van de laatste tien jaar, talloze andere gewone mensen wonen en leven. Het waarheidsgehalte staat ook niet ter discussie.

(2) Los van de persoonlijke noot ging het bericht over een bestuurlijk, locaal-politiek belangrijk thema. Hoe kan het gebeuren dat tien jaar lang niemand een signaal krijgt dat een van onze burgers wel eens niet meer in leven zou kunnen zijn? Even afziende van omwonenden en vrienden en verwanten zijn daar toch de woningcorporatie, het pensioenfonds, de Sociale Verzekeringsbank, en/of andere uitkeringsinstanties, de energiemaatschappij, de bank(en) waar ze toch vermoedelijk een rekening had, de huisarts … – you name it?

(3) En bovenop dit alles maakt het ontbreken van één essentiële overweging in alle commentaren van alle functionarissen die commentaar gegeven hebben dit bericht tot een journalistiek unicum. Daar gaat de rest van dit stukje over.

In die rest van dit stukje wil het volgende aan de orde stellen.

Enerzijds worden wij, alle bijna 17 miljoen Nederlanders, elke dag nog opnieuw sterker bewaakt en gecontroleerd dan we gisteren al werden. Het aantal bewakingscamera’s in Nederland is letterlijk en figuurlijk niet meer te tellen. De voorzichtigste schatting komt nu uit op ruim één miljoen. Zeer binnenkort zal het zo zijn dat staatssecretaris Teeven – hij figureert niet voor niets vrijwel dagelijks in de media – en zijn medewerkers vierentwintig uur per dag alles zien wat wij doen en alles horen wat wij zeggen. Afgelopen zaterdag stond het weer eens in de krant. In een artikel op de Opiniepagina van NRC Handelsblad (waar ik ook het plaatje bij dit stukje van gebietst heb) schrijven twee bezorgde jonge VVD’ers : ‘Nederland is veilig, maar toch maakt ons kabinet van iedere Nederlander een potentiële enemy of the state. De rechtsstaat heeft nog maar weinig van doen met hoe Thorbecke het wilde. … Niemand is nog te vertrouwen. Dit lijkt meer en meer het uitgangspunt van de Nederlandse overheid. Inlichtingendiensten gebruiken middelen waar de Oost-Duitse Stasi slechts van had kunnen dromen, telefoongesprekken van onschuldige Nederlanders worden massaal afgetapt en in winkelstraten wordt iedereen gefilmd door camera’s met gezichtsherkenning. … Vandaag de dag is iedere Nederlander een potentieel risico in de ogen van Vadertje Staat.’

Camera

Anderzijds kan het dus nog steeds gebeuren dat de aan- of afwezigheid van een mens in Nederland tien jaar lang door geen enkel medemens en door geen enkele instantie opgemerkt wordt.

Nu dit daadwerkelijk gebeurd is, roept iedereen natuurlijk van alles. ‘Dit is een maatschappelijk probleem en gaat over hoe we met elkaar omgaan’ (woordvoerder van de gemeente namens locoburgemeester Hamit Karakus), ‘Je ziet – vooral in de grote steden – dat de sociale controle klein is. En dan kunnen dit soort dingen gebeuren. … Dit zijn berichten waar iedereen van schrikt’ (minister Edith Schippers, Volksgezondheid).

Wat mij het meest verontrust is dat helemaal niemand uit deze of gene bestuurlijke of politieke of juridische of administratieve sector noteert dat dit contrast tussen de enerzijds fulltime totale controle en bewaking van iedereen en anderzijds het geval waarin dit systeem tien jaar lang niet werkt, een thema is om lang en grondig over dóór te denken.

Hugo Verbrugh